ΑΜΒΡΑΚΙΚΟΣ ΚΟΛΠΟΣ
ΑΝΕΞΑΝΤΛΗΤΗ ΠΗΓΗ ΠΛΟΥΤΟΥ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ
Εισηγητής : Παύλος Χαραλάμπους - Αλιέας - Οικονομολόγος
Πρόεδρος Ομοσπονδίας Αλιευτικών Συλλόγων Ηπείρου
Πρόεδρος Ενεργών Πολιτών Περιοχής Αμβρακικού
Από την αρχαιότητα ως την σημερινή εποχή ο Αμβρακικός αποτελούσε ένα κέντρο αναφοράς και σημαντικών γεγονότων που διαμόρφωσαν τόσο την ιστορία της Ελλάδας όσο και της ευρύτερης περιοχής του. Στην περιοχή αναπτύχθηκαν πλούσιες αρχαίες πόλεις όπως η Κασσιώπη, η Νικόπολη και η Αμβρακία, η σημερινή μας Αρτα.
Ο Αμβρακικός είναι μία ημίκλειστη θαλάσσια περιοχή έκτασης 450 τ.χ., μεγίστου βάθους 58 μέτρα και επικοινωνεί με το Ιόνιο μέσω ενός στενού διαύλου, πλάτους 600 μέτρων και μήκους 6.000 μέτρων και βάθους περίπου 5 μέτρα. Στα βόρεια παράλια του Αμβρακικού εκβάλλουν οι ποταμοί Λούρος στα ΒΔ, Αραχθος και Βωβός στα ΒΑ, στον όρμο της Κόπραινας.
Η θαλάσσια λεκάνη στον κόλπο έχει υφάλμυρα νερά, δηλαδή δέχεται περισσότερα γλυκά νερά μέσω των βροχοπτώσεων και των ποταμών, απ ότι χάνει μέσω της εξάτμισης και της μπασιάς (πλημμυρίδας) νερών του Ιονίου. Αποτέλεσμα αυτού είναι η μειωμένη αλατότητα των νερών του κόλπου σε σύγκριση με του Ιονίου Πελάγους. Σ αυτή αλλά και στα πολλά θρεπτικά συστατικά με τα οποία τα νερά των ποταμών εμπλουτίζουν τον κόλπο, οφείλεται η προσέλκυση μεγάλου αριθμού ψαριών και κυρίως γόνου από το Ιόνιο. Στην ευρύτερη περιοχή του κόλπου, συν υπάρχουν σήμερα σε πλήρη αρμονία όλες σχεδόν οι μορφές των υδάτινων οικοσυστημάτων και υδροβιοτόπων, το θαλάσσιο, το υφάλμυρο με τις 8 λιμνοθάλασσες, τα δύο ποτάμια και οι πολλοί χείμαρροι, καθώς και οι εκτεταμένοι βάλτοι με αλμυρό και γλυκό νερό.
Ο Αμβρακικός κόλπος λόγω της δράσης των ποταμών Λούρου και Αράχθου, με τις φερτές ύλες και τις παροδικές πλημμύρες τους συντηρούσε για αιώνες όλο αυτό το πλέγμα των εσωτερικών νερών και από τα πλούσια ιχθυοαποθέματά του, ανανέωνε τους ιχθυοπληθυσμούς των λιμνοθαλασσών με γόνο. Η δράση των ποταμών Λούρου και Αράχθου, σε συνδυασμό με τα ισχυρά ρεύματα στο εσωτερικό του κόλπου, κινητοποίησαν το λεπτό αμμοϊλυώδες υπόστρωμα του βυθού και δημιούργησαν φυσικές λουρονησίδες, πίσω από τις οποίες εκτείνονται εκτεταμένοι υδροβιότοποι, λιμνοθάλασσες, αλίπεδα και βάλτοι .
Έτσι οι υδροβιότοποι, αλλά και ο ίδιος ο κόλπος του Αμβρακικού, αποτέλεσαν ιδανικό καταφύγιο για την ανάπτυξη μιάς πλούσιας ορνιθοπανίδας και ιχθυοπανίδας. ΄Ήταν επομένως φυσικό οι παράκτιες πόλεις και τα χωριά να στηρίξουν την επιβίωσή τους στην αλιεία του κόλπου, των λιμνοθαλασσών και των εσωτερικών υδάτων.
Το βόρειο τμήμα του Αμβρακικού που ανήκει γεωγραφικά και διοικητικά στο νομό Αρτας, περιλαμβάνει ένα μεγάλο μέρος του θαλάσσιου μέρους του κόλπου και πολλές λιμνοθάλασσες οι οποίες σχηματίστηκαν με τη δράση των ποταμών Λούρου, Αράχθου και Βωβού και των χειμάρρων τους και με τον κυματισμό στο κόλπο σχηματίσθηκε το δέλτα του Αράχθου και Λούρου καθώς και οι εκβολές του Βωβού.
Ο Αραχθος αποτελούσε σημαντικό πνεύμονα για το κλειστό οικοσύστημα του Αμβρακικού κόλπου και ιδιαίτερα για τον όρμο της Κόπραινας. Στο δέλτα του Αράχθου υπάρχουν λαυράκια, κεφαλόπουλα, μουρμούρια, κοκλάνια, τσιπούρες και γλώσσες τα οποία ζουν σ ένα ευρύ φάσμα αλατότητας, αποτελεί δε ένα από τους σημαντικότερους βιότοπους της περίφημης γάμπαρης του Αμβρακικού. Η γαρίδα μαζί με τι χέλι αποτελούσαν το 80% του εισοδήματος των ψαράδων της περιοχής.
Στο δέλτα των ποταμών Αράχθου, Βωβού και Λούρου σχηματίσθηκαν πολλές λιμνοθάλασσες, όπως η Τσουκαλιού - Ροδιά, η Λογαρού, Κόφτρα – Παλιομπούκα και Αγρίλος που ανήκουν στο νομό Αρτας και βρίσκονται στο βόρειο τμήμα του Αμβρακικού Κόλπου.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι λουρονησίδες των λιμνοθαλασσών Τσουκαλιού και Λογαρού. Πρόκειται για σπάνιες γεωμορφολογικές διαπλάσεις ξηράς, αποτελούμενες σχεδόν στο σύνολό τους από όστρακα διθύρων μαλακίων ή ελασματοβραγχίων, όπως τα μύδια, τα στρείδια, τα χτένια ( καποσάνδες ) και λοιπά όστρακα. Ειδικά η λουρονησίδα της λιμνοθάλασσας Τσουκαλιού, η οποία έχει μείνει μέχρι σήμερα σχεδόν ανέπαφη, αποτελεί μοναδικό φυσικό φαινόμενο και προσελκύει κάθε χρόνο πολλούς επισκέπτες.
Η ανεξάντλητη αυτή πηγή πλούτου ήταν αρκετή να θρέψει όχι μόνο τους κατοίκους των παράκτιων περιοχών, αλλά και της ευρύτερης περιοχής της Ηπείρου. Το λιμάνι της Πρέβεζας δεν ήταν αρκετό για την διακίνηση του αλιευτικού πλούτου του Αμβρακικού και των γεωργοκτηνοτροφικών προϊόντων της περιοχής και γι αυτό κατασκευάζεται δεύτερο κάτω από τον λόφο της Σαλαώρας από τον Αλή- Πασά, και το οποίο με καλντερίμι (πετρόκτιστο δρόμο) ίχνη του οποίου σώζονται ακόμη και σήμερα στο βυθό Λογαρού, Τσουκαλιού και ροδιάς μέσα από τον βάλτο και δρόμο του Πασά συνέδεε τον Αμβρακικό με τα Ιωάννινα. Παράλληλα την ίδια εποχή αναπτύχθηκε στη Σαλαώρα έντονη ναυπηγική δραστηριότητα. Το λιμάνι της Σαλαώρας ήταν εξοπλισμένο με τελωνείο, εκεί όπου βρίσκεται το σημερινό Κέντρο Πληροφόρησης Σαλαώρας, αποθήκες και σεράϊ. Τελευταίο κατασκευάστηκε το λιμάνι της Κόπραινας στα παράλια της Αρτας και ανατολικά του λόφου της Σαλαώρας, όπου εγκαταστάθηκαν Ελληνικά τελωνεία, μετά την απελευθέρωση της Αρτας το 1890. Το λιμάνι αυτό απέκτησε ζωτική σημασία τόσο για την οικονομική ανάπτυξη της Αρτας όσο και της Ηπείρου γενικότερα, αφ ότου έπαψε να λειτουργεί το λιμάνι της Σαλαώρας.
Ετσι το λιμάνι της Κόπραινας άκμασε ως επίνειο της Αρτας την περίοδο 1890 – 1945 και λειτούργησε μέχρι το Β παγκόσμιο πόλεμο. Εκείνα τα χρόνια η Κόπραινα ήταν η μοναδική θέση στη βόρεια ακτή του Αμβρακικού η οποία ενωνόταν οδικά με την Αρτα, με καλντερίμι, τμήμα του οποίου σώζεται ακόμη και σήμερα. Για την εξυπηρέτηση των εμπορευμάτων, μία μικρή σιδηροδρομικά γραμμή ένωνε τις αποθήκες του τελωνείου με την πλατεία του χωριού και το μόλο, απ όπου τα εμπορεύματα μεταφερόταν με μαούνες και πλοία.
Τα ιστιοφόρα εμπορικά, που έμπαιναν στον Αμβρακικό, όπως τα γατζάο, τα περάματα και οι μαούνες, ξεφόρτωναν στο λιμάνι της Κόπραινας. Από την Κόπραινα τα εμπορεύματα μεταφερόταν με άμαξες στην Αρτα και τα άλλα χωριά της περιοχής, συμβάλλοντας κατ αυτόν τον τρόπο στην ανάπτυξη του εμπορίου και την περαιτέρω οικονομική ανάπτυξη της περιοχής.
Άλλο στοιχείο μεταφόρτωσης ήταν η γέφυρα της Πέτρας πάνω στον Λούρο, όπου εισερχόταν τα γατζάο γεμάτα εμπορεύματα.
Το υγρό στοιχείο λοιπόν καθόριζε την οικονομική και κοινωνική ζωή της περιοχής του Αμβρακικού. Η ανάπτυξη των λιμανιών της Κόπραινας και Πρέβεζας ως αλιευτικών και εμπορικών κέντρων, σηματοδοτούσε την συνύπαρξη της αλιευτικής δραστηριότητας, στον κόλπο και τις λιμνοθάλασσες με την εμπορική δραστηριότητα
Η περιοχή ήταν τόσο πλούσια σε αλιεύματα, ώστε ήταν αδύνατο να τα λογαριάσεις και από κει βγήκε το όνομα της λιμνοθάλασσας Λογαρού. Επίσης χρειαζόταν Τσουκάλια για να μεταφερθούν και έτσι προέκυψε το όνομα Τσουκαλιού. Οι οικογένειες των παράκτιων οικισμών του βόρειου Αμβρακικού είχαν ως κύρια πηγή εισοδήματος την αλιεία και δεύτερη τη γεωργία «εξ ου και η ονομασία ακόμη και σήμερα «γεωργοαλιείς» αφού οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις της περιοχής ήταν περιορισμένες και βρισκόταν κάτω από τον διαρκή κίνδυνο πλημμύρων.
Τη περίοδο Φεβρουαρίου - Μαίου, τα ψάρια με αντοχή σε ευρύ φάσμα αλατότητας, (ευρύαλα είδη ), όπως οι τσιπούρες, οι κέφαλοι, τα λαυράκια, τα μελανούρια, και οι γλώσσες κινούμενα προς περιοχές με μειωμένη αλατότητα και πλούσιας τροφής, εισέρχονται στις λιμνοθάλασσες, μέσα από τα στόμια που τις συνδέουν με τα νερά του κόλπου. Εκεί οι ψαράδες των διβαριών τοποθετούσαν τις ιδιότυπες παγίδες – φράγματα, τις «καλαμωτές».
Την υπόλοιπη περίοδο , οι ιχθυοπληθυσμοί κινούνται αντίθετα και μέσα από τα εσοδευτικά στόμια, επιστρέφουν στις σταθερότερες θερμοκρασιακές συνθήκες του κόλπου και της ανοιχτής θάλασσας και έτσι παγιδευόταν στα στόμια των διβαριών.
Οι κάτοικοι της Μεσογείου και του Αμβρακικού ειδικότερα, εκμεταλλεύτηκαν από την αρχαιότητα τη συγκεκριμένη συμπεριφορά των ευρυάλων ψαριών, η οποία είναι κοινή σ όλες τις παράκτιες περιοχές της Μεσογείου, σε περιοχές με παρόμοια μορφολογία και υδρολογία.
Με απλές επεμβάσεις μετέτρεψαν τις υφάλμυρες λεκάνες σε πλούσια φυσικά ιχθυοτροφεία Η αλιεία επιτρεπόταν μόνο με ειδική άδεια, η οποία δινόταν από τις κρατικές υπηρεσίες της περιοχής. Παλαιότερα μεγάλα τμήματα των λιμνοθαλασσών αποτελούσας εκκλησιαστική περιουσία και μισθωνόταν για αλιευτική εκμετάλλευση, ορισμένη χρονική περίοδο, κυρίως σε προύχοντες της περιοχής, επειδή η μεγάλη έκτασή τους απαιτούσε πολύ προσωπικό και υψηλό κόστος λειτουργίας. Όταν η κυριότητά τους πέρασε στο Ελληνικό Δημόσιο, άρχισαν σταδιακά να σχηματίζονται αλιευτικοί συνεταιρισμοί από τους ψαράδες κατοίκους των παραλιμνίων χωριών, στους οποίους παραχωρούσαν τις λιμνοθάλασσες, κατά προτεραιότητα, με δημοπρασία. Με την υποχρέωση της ίσης προσφοράς εργασίας από τα μέλη, γινόταν ίσος καταμερισμός των καθαρών κερδών σε μερίδες των συνεταιριστών.
Έτσι με δίχτυα, παραγάδια, καμάκια, βωλκούς, καλαμωτές, νταούλια και νταλιάνια οι κάτοικοι των παράκτιων περιοχών του Αμβρακικού ψάρευαν στον Κόλπο, τα ποτάμια και τις λιμνοθάλασσες του Αμβρακικού.
Από τη θάλασσα έβγαζαν γαρίδες, κοτσομούρες, λαυράκια, γλώσσες, μελανούρια, σαργούς συναγρίδες, ροφούς και σάρπες καθώς και τα χάβαρα (γυαλιστερές), τις πίνες << οι οποίες σήμερα απαγορεύονται με Π.Δ επειδή είναι είδος υπό εξαφάνιση>>, τα στρείδια και τα μύδια.
Στα διβάρια των λιμνοθαλασσών, στους βωλκούς-βάρδιες παγίδευαν τα περίφημα χέλια του Αμβρακικού ενώ στις καλαμωτές, ιχθυοπαγίδες τους κέφαλους, τα κεφαλόπουλα, τις τσιπούρες, τα λαυράκια, τα μελανούρια και τους γωβιούς.
Στα ποτάμια έπιαναν κυπρίνους και στο δέλτα τους κέφαλους και τις γαρίδες. Από τους θηλυκούς αυγομένους κέφαλους ή μπάφες παραγόταν το περίφημο χαβιάρι του Αμβρακικού, το αυγοτάραχο, το οποίο κέρωναν για να διατηρηθεί όλο το χρόνο. Τους μεγάλους κέφαλους χώριζαν σε φιλέτα, τα οποία αλάτιζαν με θαλασσινό αλάτι και μετά τα ξέραναν στον ήλιο. Αυτά τα διατηρημένα φιλέτα γνωστά σε όλες τις παραλίες του Αμβρακικού και Ιονίου ως << πετάλια>> ψημένα στα κάρβουνα, θεωρούνται και σήμερα μια από τις θαλασσινές λιχουδιές του Αμβρακικού.
Όπως ανέφερα παραπάνω ο πλούτος αυτός του Αμβρακικού Κόλπου με το οικοσύστημά του δημιούργησαν από τα παλαιότερα χρόνια μια σειρά οικονομικών δραστηριοτήτων που είχαν άμεση ή έμμεση η πλειοψηφία των κατοίκων της περιοχής και των πεδινών περιοχών του νομού μας ειδικότερα.
Οι δραστηριότητες αυτές συνέβαλαν στην εμπορική άνθιση της Πρέβεζας, της Σαλαώρας αρχικά και κατόπιν της Κόπραινας και η διακίνηση των τοπικών προϊόντων όπως το περίφημο τότε χαβιάρι του Αμβρακικού, το σημερινό αυγοτάραχο, είχε ως αποτέλεσμα την ανάπτυξη της περιοχής σε σημαντικό εμπορικό κόμβο.
Όταν το αυτοκίνητο άρχισε να ανταγωνίζεται τα πλοία που μετέφεραν τα εμπορεύματα μετά τον Β Παγκόσμιο πόλεμο, το λιμάνι της Κόπραινας υποβαθμίστηκε και μαζί του όλος ο οικισμός, ο οποίος ουσιαστικά ζούσε από το λιμάνι. Σήμερα το λιμάνι αυτό έχει μπαζωθεί από τον κυματισμό της θάλασσας και ένα μέρος του χρησιμοποιείται ως αλιευτικό καταφύγιο από τους ψαράδες της περιοχής, και τα παλαιά κτίρια του λιμανιού ανακαινίστηκαν και εγκαταστάθηκε εκεί το Κέντρο Περιβάλλοντος Κόπραινας, το οποίο σε συνεργασία με το Κέντρο Έρευνας και Πληροφόρησης της Σαλαώρας (παλαιό κτίριο τουρκικού τελωνίου το οποίο πρόσφατα ανακαινίστηκε) έχουν ανανεώσει το ενδιαφέρον των επισκεπτών για την ευρύτερη περιοχή, την ιστορία της, τις παραδόσεις της και τις δραστηριότητες που ανέπτυξαν και εξακολουθούν να αναπτύσσουν οι κάτοικοι της περιοχής.
Η ίδρυση <<Μουσείου Αλιείας και υδρόβιων οργανισμών του Αμβρακικού>> στις εγκαταστάσεις του παλαιού τελωνείου του λιμανιού της Κόπραινας, θα ενισχύσει το ενδιαφέρον για το φυσικό και πολιτισμικό πλούτο της περιοχής, η δε θεσμοθέτηση του Αμβρακικού ως Εθνικό Πάρκο με έδρα το κτίριο του Κέντρου Πληροφόρησης της Σαλαώρας θα αποτελέσουν μαζί με τους ψαράδες και τους φίλους του Αμβρακικού το θεματοφύλακα του επίγειου αυτού παράδεισου. Παρατηρούμε λοιπόν εδώ και δύο χιλιάδες χρόνια ο Αμβρακικός αποτελούσε μια σημαντική πηγή πλούτου και οικονομικής ανάπτυξης για τους κατοίκους της περιοχής του.
Σήμερα απασχολούνται με την επαγγελματική αλιεία γύρω στα 1200 άτομα στη θάλασσα και λιμνοθάλασσες στο νομό Άρτας ενισχύοντας την αγορά της με ζεστό χρήμα περίπου 2,000,000 ευρώ το χρόνο. Έκτός αυτού η ερασιτεχνική αλιεία και οι εμπορικές δραστηριότητες που εξαρτώνται από αυτή, είναι ακόμη ένας οικονομικός παράγοντας για την αγορά της Άρτας. Ακολουθώντας το κύκλωμα παραγωγή- διακίνηση- εμπορία -κατανάλωση-επενδύσεις δημιούργησαν ένα ζωτικό σύνολο οικονομικών δραστηριοτήτων και συνθήκες ενός μέσου βιοτικού επιπέδου, που κρατούν τους κατοίκους στις παράκτιες περιοχές του Νομού μας.
Το όνομα του Αμβρακικού είναι πλέον σήμα ποιότητας κατατεθέν διεθνώς, και αρχίζουν σιγά - σιγά να προσέρχονται σε αυτόν περιηγητές για να θαυμάσουν τις φυσικές του περιοχές. Ανήκει στις περιοχές που προστατεύονται από τη συνθήκη RAMSAR και έχει ενταχθεί στο NATURA της Ε.Ε ως ζώνη ειδικής προστασίας, υποχρεώνοντας έτσι τα κράτη μέλη να λαμβάνουν μέτρα για την προστασία τους.
Ο τουρισμός και ειδικά ο οικοτουρισμός μπορεί να αναπτυχθεί σε ήπια μορφή, και πάντα σε σεβασμό με το περιβάλλον. Χρειάζονται όμως υποδομές, που σήμερα δεν υπάρχουν. Η θαλάσσια επικοινωνία πρέπει πάλι να πάρει ζωή όπως παλαιότερα και να συνδεθεί η Πρέβεζα που είναι η πύλη των ξένων περιηγητών, με τη Σαλαώρα και τη Κόπραινα.. Να γίνουν λιμάνια-μαρίνες στη Σαλαώρα και στη Κόπραινα. Τη θέση των εμπορικών ιστιοφόρων να πάρουν τα ιστιοπλοϊκά των περιηγητών. Να κατασκευαστούν μονοπάτια. Η θέα από τη κορυφή του λόφου της Σαλαώρας είναι πανοραμική-μαγευτική. Ν’ ανακαινιστούν παλιά φρούρια και ιστορικού ενδιαφέροντος κτίσματα. Να κατασκευαστούν προσβάσεις όπου χρειάζονται, ξενώνες προσαρμοσμένα στην αισθητική του περιβάλλοντος αθλητικές εγκαταστάσεις. Η Κορωνησία προσφέρεται για κωπηλασία και ιστιοσανίδα.
Εφόσον γίνουν οι παραπάνω υποδομές δημιουργούνται ιδανικές συνθήκες για οικοτουρισμό με αποτέλεσμα οι κάτοικοι του Αμβρακικού να έχουν μια δεύτερη πηγή εισοδήματος από δραστηριότητες συσχετιζόμενες άμεσα ή έμμεσα με τον αγροτουρισμό και τον οικοτουρισμό.
Ο τουρισμός όμως είναι εποχιακός και επηρεάζεται από πολλούς αστάθμητους παράγοντες και γι’αυτό δε πρέπει να ρίξουμε όλο το βάρος για την ανάπτυξη της περιοχής στο τομέα αυτό. Δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να επενδύσουμε μονόπλευρα και να παραμερίσουμε την αστείρευτη πηγή του φυσικού και αλιευτικού πλούτου του Αμβρακικού.
Για να παραμείνει ο Αμβρακικός αστείρευτη πηγή πλούτου πρέπει πρώτα απ’όλα να είναι καθαρός χωρίς αστικά, βιομηχανικά και γεωργοχοιροτροφικά λύματα και σκουπίδια, να απαγορευτεί ότι καταστρέφει το οικοσύστημά του, να δρομολογηθεί ένα στοχευμένο ορθολογικό σχέδιο διαχείρισης και να προστατευτεί απ’όλους μας ως <<κόρη οφθαλμού>> να επενδύσουμε δηλαδή για την προστασία του.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Έφη Ζαλαχώρη, Ηλίας Καϊναδάς, Νίκος Μάργαρης
Η αλιευτική παράδοση στον Αμβρακικό Κόλπο
Αριστείδης Μιχαλόπουλος
Ταξιδιωτικός οδηγός ΗΠΕΙΡΟΣ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου